چکیده فارسی:در این نوشتار سعی شده است سامان ژئوپلیتیکی شیعیان در عراق آینده، تبیین شود. در ابتدا دو سناریوی اساسی درباره نظام سیاسی آینده عراق و ویژگی های هر کدام، مورد بررسی قرار گرفته است. با بررسی واقعیت های امروزی عراق می توان نتیجه گرفت از دو سناریوی نظام دموکراتیک مبتنی بر فدرالیسم و نظام استبدادی، شرایط برای تحقق سناریوی اول فراهم است.با توجه به عناصر ژئوپلیتیکی در صورت وقوع نظام دموکراتیک مورد نظر، می توان به این نتیجه رسید که وزن و قلمرو ژئوپلیتیکی شیعیان ارتقا خواهد یافت. جمعیت، حکومت و نهادهای سیاسی، موقعیت و منابع طبیعی، از جمله عناصر ژئوپلیتیکی است که مورد بررسی قرار گرفته اند.با توجه به تجزیه و تحلیل انجام شده، صحت فرضیه «در آینده وزن و قلمرو ژئوپلیتیکی شیعیان در داخل و خارج گسترش و تثبیت خواهد یافت»، اثبات شده است. چکیده عربی:تم فی هذه المقالة السعی لتبیین النظام الجیوسیاسی للشیعة فی مستقبل العراق. فی البدایة تمت دراسة اثنین من السیناریوهات الاساسیة حول النظام السیاسی المستقبلی فی العراق وخصائص کل واحد منهما.ویمکن من خلال دراسة الواقعیات الموجودة الیوم فی العراق، استنتاج انه ومن بین هذین السیناریوهین للنظام الدیمقراطی المبتنی علی الفیدرالیة والنظام الدیکتاتوری فان الظروف مهیئة لتحقق السیناریو الاول.ومع الالتفات للعناصر الجیوسیاسیة فی صورة حصول النظام الدیمقراطی المطلوب یمکن ان نصل الی نتیجة انه سوف یترقی وزن الجیوسیاسیة للشیعة وتزداد حدودها. من العناصر الحیوسیاسیة التی تمت دراستها هی: السکان والحکومة والمؤسسات السیاسیة والموقع والموارد الطبیعیة. مع الالتفات الی التحلیل الذی تم هنا فانه تم تایید صحة فرضیة ((ان وزن الجیوسیاسیة للشیعة وحدودها سوف یتسع ویتثبتان فی الداخل والخارج مستقبلا)).

از منظر نگارنده، تحمیل مفهوم ژئوپلیتیک بر مقوله معرفتی و عقیدتی شیعه از ابتکارات و بدعت های کتاب ژئوپلیتیک شیعه، نوشته فرانسوا توال است. وی کوشیده است مفاهیم قدیمی تر اسلام ایرانی و اسلام عربی را در دایره ای محدودتر بر شیعه گری ایرانی و شیعه گری عربی تطبیق دهد. هدف اصلی او در این کتاب آن است تا ژئوپلیتیک شیعه را با هارتلند (مرکزیت) ایران ترسیم کند. نویسنده برای رسیدن بدین مقصود، بسیاری از واقعیت های جوامع شیعی را نادیده گرفته و خبط و خطاهای وی در گزارش دهی از تاریخ تشیع و شیعیان نیز کاملا مشهود است.   لطفا برای مشاهده متن چکیده عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

چکیده فارسی:فرآیند تصمیم گیری در مورد کنش های ژئوپلیتیکی یا منشا مردمی داد و قانونمندی و مشروعیت خود را از ناحیه مردم و حوزه عمومی می گیرد و یا اینکه خارج از اراده حوزه عمومی، استراتژی ها و تصمیمات در دایره نهادهای رسمی و نخبگان سیاسی (حوزه رسمی) گرفته می شود. بر این اساس، هدف این مقاله ضمن تبیین جنبه های قانونی کنش های ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران، پاسخ به این پرسش است که منشا مشروعیت کنش های ژئوپلیتیکی ایران چیست؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد که استراتژی های ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی متکی به قوانینی است که در نهادهای قانون گذاری به ویژه مجلس شورای اسلامی به تصویب نمایندگان ملت رسیده است. ازاین رو، قوانینی که از چنین مجلسی می گذرد مشروعیتی مردمی دارد. بنابراین، کنش های ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی مشروعیتی مردمی و قانونی دارد.   چکیده عربی:عملیة اتخاذ القرار فیما یتعلق بالافعال الجیوسیاسیة اما ان یکون لها اساس جماهیری و تکسب قانونیتها و مشروعیتها من جانب الجماهیر و الشعب و العامة، او تکون خارج الارادة العامة، و تکون القرارات و الاستراتیجیات من صنع المؤسسات الرسمیة و النخب السیاسیة (الرسمیة). و علی هذا الاساس یهدف المقال الی بیان الجوانب الاساس القانونیة للأفعال الجیوسیاسیة للجمهوریة الاسلامیة الایرانیة، و الاجابة علی هذا السؤال و هو: ما هو الاساس المشروع الذی تقوم علیه الافعال الجیوسیاسیة الایرانیة ؟ و تدل معطیات هذه الدراسة علی ان الاستراتیجیات الجیوسیاسیة للجمهوریة الاسلامیة تقوم علی القوانین التی تشرع فی المؤسسات التشریعیة و خاصة مجلس الشوری الاسلامی من قبل نواب الشعب. لذلک فالقوانین التی یضعها مثل هذا المجلس لها مشروعیة جماهیریة. و بالنتیجة فأن الافعال الجیوسیاسیة للجمهوریة الاسلامیة لها مشروعیة جماهیریة و قانونیة.

چکیده فارسی:بررسی تاریخ اجتماعی پیروان یک مذهب، توجه همه جانبه به زندگی و نکته های ریز دخیل در فرایند شکل گیری تاریخ آنان، از جمله نمادهای اجتماعی را طلب می کند. نمادها از مولفه های تاثیرگذار در تاریخ اجتماعی است که از عوامل گوناگون تاثیر می پذیرد. بحث و مطالعه درباره تاریخ اجتماعی شیعیان نیز از این قاعده کلی مستثنا نیست. نوشتار حاضر به برخی نمادهای زبانی در تاریخ اجتماعی شیعیان در دوره حضور معصومان (ع)، اشاره می کند. در این نوشتار به مواردی از چگونگی عملکرد و رفتار شیعیان پرداخته شده که اختصاص به آنان داشته و از باورها و عقاید آنان حکایت دارد، به گونه ای که با مشاهده این رفتار می توان باور و عملکردهای شیعی را از غیر شیعی تشخیص داد.   چکیده عربی: من المؤکد أن دراسة التأریخ الاجتماعی لأتباع مذهب ما تتطلب إلقاء نظرة علی جمیع جوانب الحیاة وسائر القضایا الدقیقة الدخیلة فی مراحل تأسیس تأریخهم، والرموز الاجتماعیة تعد من هذه القضایا. فالرموز تعد من العوامل المؤثرة علی التأریخ الاجتماعی الذی هو متأثر بدوره بعوامل عدیدة، ودراسة التأریخ الاجتماعی للشیعة هو جزء من هذه القاعدة. ویتمحور موضوع البحث فی هذه المقالة حول دراسة بعض الرموز اللغویة فی التأریخ الاجتماعی للشیعة إبان عهد المعصومین (ع). ویمکن تشخیص عقائد الشیعة عن غیرهم ومعرفة إنجازاتهم من خلال معرفة طبیعة أفعالهم وسلوکهم المختص بالجانب الاجتماعی من حیاتهم. وهناک أمور وقضایا أصبحت رموزا تمیز الشیعة عن غیرهم، مثل المقررات الدینیة والعقائدیة والمعتقدات المختصة بهم وسائر الأحداث التی شهدها التأریخ والتی تمخضت عن نتائج هامة.

جنبش های اسلامی معاصر، در روند تحولات منطقه خاورمیانه جایگاه ویژه ای دارند. در این میان، انقلاب شیعیان بحرین، به ویژه محورهای اساسی آن به مثابه نیروهای اجتماعی، تشکل ها و اشخاص و گروه های مستقل معارض، در تقابل با نظام سلطنتی حاکم بر این کشور، در تحول ژئوپلیتیک شیعه نقش درخور توجهی یافته است.هدف این پژوهش، تبیین و تحلیل ژئوپلیتیک شیعه و جایگاه آن در تحولات جهانی و منطقه ای، به ویژه در جنبش ها و انقلاب های اخیر در سرزمین های اسلامی، با تاکید بر انقلاب بحرین است. شیعیان بحرین، با اینکه اکثریت جمعیت این کشور را تشکیل می دهند و عمدتا از طبقه کارگر و کم درآمدند، در مقابل اقلیت سنی که جمعیت شهری ثروتمند را تشکیل می دهند و قدرت حکومتی را در دست دارند، از لحاظ اجتماعی و سیاسی به حاشیه رانده شده اند. تلاش برای دستیابی به حقوق سیاسی و اجتماعی مناسب و تغییر نظام استبدادی سلطنتی حاکم بر بحرین، باعث شکل گیری انقلابی مردمی، به ویژه در میان شیعیان این کشور در برابر خاندان حاکم آل خلیفه شده است. این انقلاب به رغم برخورداری از ویژگی هایی همچون مردمی بودن و دموکراسی خواهی، با سکوت و حتی واکنش منفی کشورهای غربی و عکس العمل شدید نظامی حکومت عربستان مواجه شده است. این نوشتار درصدد است تا دلایل برخورد دوگانه غرب را در این تحولات، با استناد به بازتعریفی از تحول ژئوپلیتیک شیعه بررسی و تحلیل کرده، به ویژه جایگاه انقلاب بحرین را در این فرایند ارزیابی و تبیین کند.   لطفا برای مشاهده متن چکیده عربی به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

چکیده فارسی:با طرح نظریه «پایان تاریخ» فرانسیس فوکویاما، متفکر ژاپنی الاصل آمریکایی، بار دیگر مباحث مربوط به فلسفه سیاسی تاریخ زنده شد؛ وی مدعی گردید لیبرال دموکراسی مکتب و نظام سیاسی پایان تاریخ است. فوکویاما، بر بنیاد نظریه هگل و با توجه به تفسیر الکساندر کوژو، لیبرال دموکراسی را نقطه پایان تکامل ایدئولوژیک بشر، آخرین شکل حکومت بشری و پایان تاریخ معرفی کرد.از سوی دیگر، شیعه اثنی عشری نیز نظریه خاص خود را درباره «آخرالزمان» دارد و، بر خلاف نظر فوکویاما، «اسلام ناب محمدی» و «دولت حضرت مهدی (عج)» را ایدئولوژی و حکومت پایان تاریخ معرفی می کند.حال- با توجه به این دو نظریه و جنگ نرمی که پس از فروپاشی مارکسیسم شوروی، در جهان، بین اسلام ولیبرالیسم، برای فتح آینده، در جریان است- پرسش این است که کدام یک از دو نظریه آخرالزمان شیعه و پایان تاریخ لیبرالیسم برتر است.روش تحقیق در این مقاله «مطالعه تطبیقی» است؛ مطالعات تطبیقی عموما سه فرایند توصیف، مقایسه و نتیجه گیری را در بر دارند. فرضیه نویسنده، در این پژوهش، «برتری نظریه آخرالزمان شیعه» و مردود بودن فرضیه رقیب است، که لیبرال دموکراسی را نظریه برتر می داند.   چکیده عربی:بعد أن طرح فرانسیس فوکویاما (الکاتب واامفکر الأمریکی الجنسیة من أصول یابانیة) نظریته الشهیرة «نهایة التاریخ»، قد طفت مباحث فلسفة التاریخ السیاسیة علی السطح مرة أخری وهذا المفکر یدعی بأن الدیمقراطیة اللیبرالیة تعتبر کالنظام السائد لفترة نهایة التاریخ ویری فوکویاما وفق نظریة فریدریش هیغل بأن «الدیمقراطیة اللیبرالیة» هی النقطة الأخیرة فی مسیرة تکامل الإنسان الإیدیولوجی ومن ثم هی آخر نوع الحکومة فی العالم.ولکن فی المقابل یطرح الشیعة الإثنی عشریة نظریتهم الخاصة حول آخر الزمان والتی تری «الإسلام المحمدی الأصیل» و «دولة المهدی (عج)»، هو الإیدیولوجی السائد والدولة الأخیرة لحیاة البشر.وبما أنه قد بدأت حرب ناعمة بین هاتین النظریتین أی معسکر الإسلام والمعسکر اللیبرالی بعد الإنهیار السوفیاتی المارکسی، نواجه هذا السؤال: «بعد المقارنة بین هاتین الفکرتین، هل نظریة الشیعة ترجح علی اللیبرالیة أو العکس هو الصحیح»؟لقد حاول الباحث فی هذا المقال أن یقوم بدراسة تطبیقی بین هاتین الفکرتین و وفق هذا المنهج قام بتبیین کل من هاتین النظریتین ومن ثم المقارنة بینهما حتی یصل إلی نتیجة علمیة وهی أن نظریة الشیعة حول نهایة التاریخ هی نظریة مقبولة دون نظریة نهایة التاریخ.

چکیده فارسی:شناخت و ارزیابی رفتارها و مناسبات شیعیان در تعامل با امامان معصوم (ع)، رهیافتی مهم و ضروری برای شناخت دقیق اعتقادات ایشان و سیره ائمه اطهار (ع) است. این مهم در حوزه های گوناگون سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیازمند دقت و بررسی بیشتر است.در پژوهش حاضر، باورها و مناسبات اجتماعی شیعیان و روابط ایشان با امامان معصوم دوازده گانه (ع) در دوران حضور، بررسی شده، گونه های روابط اجتماعی شیعیان با ائمه اطهار (ع) شناسایی و معرفی شده و این پرسش پاسخ داده شده که شیعیان چگونه از جایگاه رفیع معنوی و اجتماعی ائمه اطهار (ع) بهره می بردند، و آیا روابط شیعیان با امامان معصوم متناسب با جایگاه ایشان بوده است؟ نتیجه این است که شیعیان از طریق ارتباط با امامان خود (ع) در حوزه های گوناگون اجتماعی، از رهنمود، مشورت و نصایح ایشان در زندگی مادی و معنوی خویش بهره می بردند.رفتار اجتماعی شیعیان نسبت به ائمه معصوم (ع)، مبتنی بر میزان باورمندی و نگرش دینی آن ها نسبت به جایگاه اجتماعی ائمه (ع) بوده است. این رفتارها نسبت به امامان (ع) از یک سیر تکاملی منبعث از باور به علو مقام و منزلت ائمه اطهار (ع) برخوردار بوده و تابع میزان معرفت ایشان نسبت به امامان (ع) و غالبا بر پایه تکریم، محبت و اطاعت پذیری بوده است.از پیامدهای مهم این پژوهش، گونه شناسی، تحلیل، نقد و آسیب شناسی رفتارهای شیعیان در عصر حضور ائمه اطهار (ع) در حوزه رفتارهای اجتماعی است. چکیده عربی:ان معرفة وتقییم اعمال الشیعة ومناسباتهم فی التعامل مع الائمة علیهم السلام مقاربة (توجه) مهمة للمعرفة الدقیقة لاعتقادهم ولسیرة الائمة الاطهار علیهم السلام ویحتاج هذا الامر المهم فی المجالات السیاسیة والاجتماعیة والاقتصادیة و ... الی دقة ودراسة اکثر.وتم فی هذا البحث دراسة اعتقادات الشیعة ومناسباتهم الاجتماعیة وعلاقاتهم بالائمة الاثنی عشر علیهم السلام فی عصر الحضور وتم التعرف علی الاشکال المختلفة للعلاقات الاجتماعیة للشیعة بالائمة علیهم السلام وکذلک التعریف بها ویجاب علی السؤال عن کیفیة استفادة الشیعة من المقام الرفیع المعنوی والاجتماعی للائمة علیهم السلام وهل ان علاقة الشیعة بهم علیهم السلام تتناسب مع منزلتهم وتم الوصول الی هذه النتیجة وهی ان الشیعة ومن خلال ارتباطهم بالائمة علیهم السلام کانوا یستفیدون منهم فی المجالات المختلفة الاجتماعیة وارشاداتهم واستشاراتهم ونصائحهم فی حیاتهم المادیة والمعنویة.ان السلوک الاجتماعی للشیعة بالنسبة الی الائمة علیهم السلام مبتن علی ایمانهم ونظرتهم الدینیة بالنسبة الی المقام الاجتماعی للائمة علیهم السلام کما انه کان یتمتع بسیر تکاملی منبعث من الاعتقاد بمقام الائمة علیهم السلام ومنزلتهم کما انه تابع لمیزان معرفتهم بهم علیهم السلام وغالبا ما یکون علی اساس التکریم والمحبة والطاعة.من النتائج المهمة لهذا البحث المعرفی هی تحلیل سلوک الشیعة فی عصر حضور الائمة علیهم السلام فی المجالات الاجتماعیة ونقده والتعرف علی مخاطره.

العناصر المؤلفة للحضارة أو التمدّن هی العناصر الموضوعیة المشترکة من قبیل اللغة، التاریخ، الدین، العادات والتقالید السائدة فی المجتمع. وعلى,هذا الأساس لم یأل علماء الشیعة جهدًا طوال حیاتهم لترسیخ الهویة الشیعیة وبلورة نمط عیش مستقل یستلهم من التعالیم النورانیة للأئمة الأطهار^، لیتسنّى,عبر وضع منشور للحیاة الحضاریة للشیعة إدخال التعالیم الدینیة إلى,الحیاة الاجتماعیة وصیانة عناصر الهویة الشیعیة وفی نفس الوقت الحؤول دون ظهور نزاعات مذهبیة. وفی هذه الأثناء عمد الشیخ المفید (ت 413ه) نظرًا لمعاصرته حکومة البویهیین الشیعیة (322-448ه)، إلى,تدوین کتابه مسارّ الشیعة بغیة إعادة تعریف وبلورة حیاة حضاریة (تمدنیة) للشیعة مبنیة على,تعالیم أهل البیت^ ولیکون بمثابة روزنامه للسلوک الیومی لحیاة الشیعة بأفراحها وأتراحها. تحاول هذه المقالة بأسلوب وصفی تحلیلی دراسة جهود الشیخ المفید فی تشکیل وتقنین الحیاة الحضاریة (التمدنیة) للشیعة فی ضوء الکتاب المذکور. ومن النتائج التی خرج بها هذا البحث أنّ الشیخ المفید کان یؤکّد على,الحیاة التوحیدیة وانعکاس التعالیم الإسلامیة على,الحیاة الحضاریة (التمدنیة)، والحفاظ على,المعتقدات الدینیة، والتعاطی والتعاون مع المذاهب الأخرى, ، وتوسیع النشاط الاجتماعی تمهیدًا لترسیخ مفهوم الأمة فی المجتمع.

چکیده فارسی:یکی از رخدادهای بزرگ نیمه دوم قرن بیستم، وقوع انقلاب اسلامی در ایران به رهبری حضرت امام خمینی (ره) بود که تحولات بسیاری را در کشورهای منطقه و ساختار قدرت جهانی ایجاد کرد. یکی از کشورهایی که شیعیان آن پس از انقلاب اسلامی ایران به دنبال نقش آفرینی بیشتری در فرایندهای سیاسی جامعه خود هستند، کشور عربستان سعودی است.شیعیان این کشور ـ که سومین جمعیت شیعه کشورهای عربی را تشکیل می دهند ـ به دنبال افزایش قدرت سیاسی خود در ساختار حکومت سعودی هستند تا به نابرابر ی ها ی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در پایان دهند.تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر شیعیان عربستان در چهار حوزه هویت یابی و خود آگاهی شیعیان، شکل گیری یا تقویت سازمان های شیعی، رفتار های سیاسی ـ عاطفی شیعیان درخصوص انقلاب اسلامی، و نقش آفرینی ایشان در ساختار سیاسی قابل بررسی است.این مقاله می کوشد با روش توصیفی تحلیلی و استفاده از اسناد کتابخانه ای ، مجلات و فضای مجازی، به تبیین ژئوپلیتیکی نقش انقلاب اسلامی بر سیاسی شدن شیعیان عربستان در حوزه های یادشده بپردازد و ابعاد آن را مورد مطالعه قرار دهد. چکیده عربی:من الحوادث الکبیرة فی النصف الثانی من القرن العشرین، وقوع الثورة الاسلامیة فی ایران بقیادة الامام الخمینی (رحمة الله علیه) والذی اوجد تغییرات کثیرة فی دول المنطقة وفی ترکیب القدرة العالمیة. ومن الدول التی بدا شیعتها بعد الثورة الاسلامیة فی ایران یبحثون عن دور اکثر لهم فی العملیة السیاسیة لمجتمعهم هی المملکة العربیة السعودیة.یسعی شیعة السعودیة لزیادة قدرتهم السیاسیة فی ترکیب الحکومة هناک ومن خلال ذلک یریدون انهاء عدم المساواة سیاسیا واقتصادیا واجتماعیا.یمکن دراسة تاثیر الثورة الاسلامیة فی ایران علی شیعة السعودیة فی اربعة مجالات: تعرفهم علی هویتهم و الوعی، وایجاد او تقویة المنظمات الشیعیة، السلوک السیاسی- العاطفی للشیعة حول الثورة الاسلامیة و لعبهم لدورهم فی الترکیب السیاسی.تسعی هذه المقالة وباسلوب وصفی تحلیلی وبالاستفادة من الوثائق المکتبیة والمجلات ومواقع الانترنیت، لتبیین دور الثورة الاسلامیة فی تسییس شیعة السعودیة فی المجالات المذکورة ودراسة ابعاده.

چکیده فارسی:کتابی مشهور در زمینه تاریخ اسلام است که توسط ابن کثیر دمشقی (701-774ق) تالیف شده است. او به سبب «البدایه و النهایه» تاثیرپذیری از شرایط زمانی، مکانی و به ویژه استادانی مانند ابن تیمیه، مواضعی ضد شیعی دارد. این پژوهش درصدد نقد تاریخ نگاری ابن کثیر در زمینه تشیع در کتاب مذکور، از طریق بررسی کلی روش ها و رویکردهای نگارنده است. متن پیش رو در قالب نقد سندی، محتوایی، و روشی تاریخ نگاری مولف، سامان یافته است. مهم ترین نقدها عبارتند از: تناقض های درونی؛ مخالفت با قرآن، سنت، و تاریخ؛ «گزینش و حذف»، «پذیرش و رد» متعصبانه. در تحلیل کلی، این نتیجه به دست می آید که مولف، از یک سو، با هدف توجیه اعتقادات مذهبی خاص خود، و از سوی دیگر، به سبب گرایش های ضدشیعی خود، هرگاه گزارشی تاریخی را با بینش ها و گرایش هایش ناهمخوان یافته حذف، رد، تحریف، و یا توجیه کرده است.   چکیده عربی:البدایة والنهایة هو کتاب مشهور فی مجال التأریخ الإسلامی حیث تم تدوینه من قبل ابن کثیر الدمشقی (701-774ه) وقد اتخذ هذا الرجل مواقف مناهضة للشیعة بسبب تأثره بالظروف الزمانیة والمکانیة التی کانت سائدة فی عهده، ولا سیما أنه تأثر بأستاذه کابن تیمیة. قام الباحثان فی هذه المقالة بنقد تدوین ابن کثیر للتأریخ الشیعی فی کتابه المذکور وذلک من خلال دراسة شاملة لمناهجه وتوجهاته. فهذه المقالة عبارة عن نقد موثق لمضمون الکتاب ولنوعیة تدوینه التأریخ، وأهم نقاط النقد التی طرحت هی عبارة عن:التناقض فی المضمون، مخالفة القرآن، مخالفة السنة، مخالفة التأریخ، الانتقائیة، الحذف، التعصب فی قبول شیء ورفضه.وبشکل عام فإن النتیجة التی توصل إلیها الباحثان هی أن المؤلف قام بحذف أو نقض أو تحریف أو تبریر کل نقل تأریخی لا ینسجم مع توجهاته وآرائه، وذلک بهدف تبریر معتقداته التی یتبناها من جهة، وبسبب نزعته المناهضة للشیعة من جهة أخری.